U bent hier
Archeologisch onderzoek Noorderlijn legt 16de-eeuwse resten van Spaanse omwalling bloot
Sinds de knip van de Leien ter hoogte van het Operaplein in Antwerpen, is ook de tweede fase van het archeologisch onderzoek naar de Spaanse omwalling van start gegaan. Vandaag zijn monumentale delen van de stadsmuur te bezichtigen. In het nieuwe ontwerp zal de stadsmuur deel uitmaken van de ondergrondse parkeergarage. Aan het toekomstige Operaplein komt rondom de 16de-eeuwse Kipdorpbrug een grote archeologische site in de openlucht.
Wat wordt tussen juni en november 2017 opgegraven?
De Kipdorpbrug: deze brug aan de historische Kipdorppoort is 90 meter lang en 7 meter breed. De Kipdorpbrug ligt onder de Leien tussen de huidige straat met die naam en de Franklin Rooseveltplaats. In september-oktober wordt rondom het middengedeelte van de brug een grootschalige opgraving gepland. De resten worden later permanent zichtbaar als archeologische site.
Het Kipdorpbastion: dit vijfhoekige bolwerk verdedigde de stadstoegang aan de Kipdorppoort. De bastionmuren bleven goed bewaard en delen ervan zullen worden onderzocht. Het bastion beslaat de volledige Leien tussen de huidige ‘Kipdorpbrug’ en de Korte Winkelstraat. Nog 5 meter van de oorspronkelijk 12 meter hoge muur is ondergronds bewaard. Delen van het bastion zullen na onderzoek plaats maken voor autotunnels. De zuidelijke bastionflank en de geschuts- of kazematvloeren zullen wel permanent geïntegreerd worden in de archeologische site van de Kipdorpbrug.
De stadsmuur: tussen de Teniersplaats en Kipdorpbrug loopt de stadsmuur. Deze muur was vroeger 10 meter hoog en met natuursteen bekleed. 5 meter bleef onder de grond bewaard. Over 60 meter lengte zal de stadsmuur worden onderzocht. Na onderzoek worden de bovenste delen ontmanteld om de ondergrondse parking aan te leggen. Later wordt de muur gerestaureerd en geïntegreerd in het parking- en tunnelcomplex onder het toekomstige Operaplein.
De Rode Poort: op de Italiëlei worden tussen de Tunnelplaats en de Paardenmarkt de 16de-eeuwse brug en 2 bastions van de Rode Poort onderzocht.
Op de Noorderplaats wordt bastion Schijn in kaart gebracht.
Meer zuidelijk op de Leien worden de geschuts- (of kazemat-)vloeren van het Huidevettersbastion opgegraven. In 2016 werden bij graafwerken voor de pre-metrotunnel de voorzijden van dit bastion tot 6 meter diep vrij gelegd.
Cultuurhistorische achtergrond
De Spaanse omwalling werd in 1542 opgericht in opdracht van Keizer Karel, na aanvallen op de stad door Gelderse troepen onder leiding van Maarten Van Rossum. De bewoners en de buitenlandse handelaars in de stad eisten toen betere bescherming. De nieuwe verdedigingsgordel rond Antwerpen was 5 kilometer lang en verving de verouderde middeleeuwse versterking. Voor het ontwerp werd beroep gedaan op de Italiaanse ingenieur Donato di Boni die een stadsomwalling uittekende in Noord-Italiaanse stijl met 9 bastions (vijfhoekige bolwerken), 8 lange muurpartijen (fronten) en 4 stadspoorten met bruggen over de gracht.
De stadsmuren werden 10 meter hoog opgetrokken en bekleed met grote blokken natuursteen. Het werd de grootste bouwwerf van de 16de eeuw. Er werd zo’n 10 jaar aan gewerkt, duizenden arbeidskrachten werden er voor ingezet. De Spaanse omwalling was een van meest moderne versterkingen van haar tijd. Kort na de bouw werd in 1567 door de hertog van Alva ten zuiden van de stad de citadel toegevoegd. Op het einde van de 19de eeuw is de omwalling afgebroken om plaats te maken voor de boulevards of Leien.
De Franse furie, een belangrijke veldslag voor de geschiedenis van Antwerpen
Schepen voor onroerend erfgoed Rob Van de Velde: “Mogelijk worden bij de opgravingen archeologische vondsten aangetroffen van de historische veldslag aan de Kipdorpbrug. Vanop de Kipdorpbrug vond op 17 januari 1583 een aanval op de stad plaats door de Franse hertog van Anjou. De Franse troepen - die eigenlijk bondgenoten waren - kwamen toen via een list de stad binnen. De Antwerpenaren werden bewapend en tijdens hevige gevechten sneuvelden 1500 Franse soldaten.”
Antwerpen versloeg de vijand, maar verloor tegelijkertijd een bondgenoot tegen Spanje, dat de Nederlanden opnieuw wilde veroveren. Een jaar later werd de stad omsingeld door Alexander Farnese, hertog van Parma, en werd de Schelde met een schipbrug afgesloten. Dit leidde op 17 augustus 1585 tot de overgave van de stad aan het Spaanse gezag, ook de ‘Val van Antwerpen’ genoemd.
Inplanning archeologisch onderzoek
Schepen voor onroerend erfgoed Rob Van de Velde: “De archeologische opgravingen zijn ingepast in de planning van de aannemer en veroorzaken daardoor geen vertraging. Wanneer de archeologen aan het werk zijn, ligt de werf niet stil. Op heel wat andere plaatsen wordt ondertussen doorgewerkt. Alle mankracht wordt maximaal ingezet om zoveel mogelijk archeologisch onderzoekswerk op korte termijn uit te voeren.”
Het belang van archeologisch onderzoek
Onder de Leien liggen archeologische resten (stadsmuren, poorten, bruggen en bastions) van de 16de-eeuwse stadsomwalling, ook de Spaanse omwalling genoemd. Vestingbouwkundige resten uit deze periode zijn schaars in Vlaanderen en de voormalige Nederlanden. Dankzij Europese en Vlaamse richtlijnen wordt respectvol met dit erfgoed omgegaan.
Indien mogelijk worden deze archeologische resten bewaard. Als dit niet kan, moeten ze eerst zorgvuldig worden gedocumenteerd. Tijdens de ontwerpfase van de heraanleg van de Noorderlijn heeft de stad het behoud van de archeologische resten zoveel mogelijk nagestreefd. Ook na deze heraanleg zullen de muren nog zichtbaar zijn.
Meer informatie vindt u op:
Verantwoordelijke schepen: Rob Van de Velde, schepen voor onroerend erfgoed