Archeologisch onderzoek in Gorterstraat legt resten ‘Ruienstad’ bloot

Archeologen hebben bij opgravingen in de Gorterstraat sporen van houten woningen gevonden. Een uitzonderlijke vondst, want deze woningen lagen in de zogenaamde ‘Ruienstad’, een gebied binnen de ruien en een vroege bewoningskern van Antwerpen uit de 11^{de en 12de eeuw. De opgraving geeft de archeologen nieuwe inzichten in de ontwikkelingsgeschiedenis van de stad.}

De Ruienstad en de burcht

Tot 1200 was Antwerpen een proto-stedelijke nederzetting (een nederzetting met het karakter van een stad) van ongeveer 25 ha groot en beschermd door een watersingel, de ruien. Deze van oorsprong natuurlijke waterlopen, werden uitgegraven tot een volwaardige grachtensingel als afbakening en bescherming van het woonterrein. De bewoning binnen deze ruiendriehoek bestond uit houten woon(werk)huizen langs houten straten of knuppelpaden.

Centraal in de ruienstad aan de Schelde stond de oudere Antwerpse burcht. Tegen het einde van de negende eeuw verscheen voor het eerst een versterkte burcht. De versterking bestond toen uit een aarden wal, mogelijk een palissade (een aaneengesloten rij van in de grond geslagen palen) en aan de buitenzijde een gracht. Binnen de burcht stonden woonwerkhuizen voor artisanale activiteiten en handel. Wellicht werd in de elfde eeuw een imposante muur in kalksteen langs de buitenzijde van de aarden wal opgetrokken, de zogenaamde burchtmuur.

De bevolking groeide snel en er was al gauw nood aan een nieuwe verdedigingsgordel. De bewoning breidde in de 11de en 12de eeuw uit naar de ruiendriehoek of zogenaamde ‘Ruienstad’ aan de voet van de burcht.

Het belang van de vondsten

Het opgravingsterrein van de Gorterstraat bevindt zich op 70 meter van de burchtgracht binnen de ruiendriehoek, meer bepaald in de Kraaiwijk. Deze wijk ontstond op een moerassig gebied langs de noordelijke zijde van de burcht. De latere Koolkaai begrensde de wijk langs noordelijke zijde.

Zowel de burchtzone als de ruiendriehoek zijn in historisch opzicht van onschatbare waarde, want ze leren ons meer over de vroegste stadsontwikkeling. Op basis van dit archeologische onderzoek wordt mee de vroegste geschiedenis van de burcht en de Ruienstad geschreven.

Het archeologische onderzoek

Bij de start van de opgraving werden kelders van drie historische huizen gevonden. Deze kelders hadden een zestiende-eeuwse kern en bleven in gebruik tot het midden van de twintigste eeuw. Onder de keldervloeren stootten de archeologen op een pakket van ongeveer 1,5 meter dik, bestaande uit bewoningslagen en vloerniveaus daterend uit de volle middeleeuwen. Dat leverde ook heel wat informatie op in de vorm van aardewerkfragmenten, stukjes textiel en bewerkt dierenbot. Van deze laatste categorie springen twaalf ronde, versierde speelschijfjes met een diameter van vier centimeter het meest in het oog.

Op vier meter onder het straatniveau konden de resten van middeleeuwse houtbouw worden blootgelegd. De uitzonderlijke bewaring ervan is te danken aan de natte ondergrond. Het gaat om de resten van minstens drie huizen en verschillende bewoningsfasen. De opgravingen van dit onderste pakket geven inzicht in hoe de middeleeuwse huizen eruit zagen.

Zo is er een robuuste dorpel zichtbaar, met daarnaast een wand in vlechtwerk. Een dergelijke ‘vlechtwerkwand’ bestaat uit diep gefundeerde staken en staanders waartussen smalle twijgjes geweven zijn. Verder is er op de site ook een aaneengesloten stuk staand vlechtwerk gevonden, een omgevallen vlechtwerkwand en een waterput in vlechtwerk. Alle vlechtwerk is in zeer goede staat, wat uitzonderlijk is. Verschillende houtresten tonen onderdelen van de structuur van een woning: planken, balkjes en robuuste palen. De precieze samenhang van de houtresten zal deel uitmaken van verder onderzoek.

Het archeologische onderzoek in de Gorterstraat loopt nog tot begin april 2015. Achteraf wordt er op dit terrein een gebouw met negen luxeappartementen gerealiseerd. De bouwheer IMMO GEM INVEST faciliteert het archeologische onderzoek.

Verantwoordelijke schepen: Rob Van De Velde, schepen voor stadsontwikkeling en onroerend erfgoed