Het 19de-eeuwse Sas van de Schijn aan de Kempenstraat

Aan de Kempenstraat in Antwerpen zijn archeologen van het archeologische bureau All-Archeo deze week gestart met de opgraving van het Sas van de Schijn uit 1818. De werken kaderen in het voorbereidingstraject van het later te bouwen nieuwe ZNA-ziekenhuis. De stedelijke dienst archeologie die in 2003 bij een vooronderzoek de goede bewaringstoestand van het sas kon vaststellen, staat in voor de wetenschappelijke begeleiding van het project.

Het Sas van de Schijn is een waterbouwkundig onderdeel van de Antwerpse gebastioneerde omwalling. Deze versterking, ook Spaanse omwalling genoemd en in de 16de eeuw gebouwd onder Keizer Karel, heeft doorheen de tijd verschillende uitbreidingen gekend. Onder Frans bewind bracht Napoleon moderniseringen aan bestaande bastions (bolwerken) aan en tekende hij een grote verbreding van de versterking uit. Ten noorden werd een tweede omwalling gebouwd met nieuwe fronten, bastions en grachten. Onder Hollands bewind werd een gedeelte van deze plannen verder uitgevoerd.

Het sas diende als inundatiesluis en behoort tot de 19de-eeuwse uitbreiding van de Antwerpse versterking. De sluis had tot doel het waterpeil te regelen van de voorgracht en de stadsgracht. Het bestaat uit een open kanaal met sluisdeuren in de voorgracht en een ondertunneld kanaal doorheen het 19de-eeuwse bastion Schijn. De gewelven aan de twee tunnelmonden zijn afgewerkt met een blauwe hardstenen omlijsting. Bovenaan in de sluitsteen is het jaartal 1818 gebeiteld. Verschillende deelelementen van het sas werden met natuursteen afgewerkt.

Het sas bleef niet lang in gebruik. Tussen 1860 en 1865 werd de Grote Omwalling met fortengordel (Brialmontvesting) aangelegd en verdween de militaire functie van de Spaanse omwalling. Het terrein werd na afbraak van de vesten mee onderdeel van het  spoorwegemplacement. In het kader daarvan werd het terrein opgehoogd, wat de uitzonderlijke bewaring van het sas verklaart. Daar van dergelijke bouwwerken weinig voorbeelden bewaard bleven, is een grondige archeologische registratie belangrijk.

Archeologische opgraving

De archeologen trachten de komende weken de opbouw en de werking van de sluis te ontrafelen om zo tot een beter begrip te komen van de 19de-eeuwse water- en vestingbouwkundige technieken. De muren en bouwonderdelen van de Schijnsluis worden in detail ingemeten, zodat een driedimensionaal model van de constructie wordt bekomen. Het onderzoek loopt nog tot eind juli.

Midden juli zal de pers nog een uitnodiging ontvangen voor een bezoek aan de site.

Verantwoordelijke schepen: Rob Van de Velde, schepen voor ruimtelijke ordening en stadsontwikkeling