Archeologen ontdekken middeleeuws stukje haven in Antwerpen

Aanlegplaats ‘Bierwerf’ onder Zuiderterras komt bovendrijven

De Scheldekaaien ondergaan momenteel een grote heraanleg. Een ideaal moment voor de stadsarcheologen om onderzoek te doen naar de ligging en de staat van de oude stadsmuur en de stadspoorten Kleine en Grote Bierpoort. Op de site vonden ze bijzonder goed bewaarde resten van de monumentale doorgang van de Kleine Bierpoort, en de aansluitende stadsmuur. Ook muren en vloertjes van een havenhuisje bij de poort werden vrijgelegd. Voorbijgangers kunnen er dit weekend nog een blik op werpen. Alle informatie over de opgravingen wordt meegegeven aan het ontwerpteam van de Scheldekaaien. Het ontwerpproces rond de integratie van dit stukje havenerfgoed kan nu van start gaan, in het kader van het Masterplan Scheldekaaien.

Naar aanleiding van de heraanleg van de Scheldekaaien ter hoogte van de afdaken aan het Zuiderterras hebben archeologen de resten van de stadsmuur en de middeleeuwse aanlegplaats ‘Bierwerf’ vrijgelegd. Hiervoor werden kijkputten uitgegraven. Het vooronderzoek dient om de exacte ligging, de staat en de opbouw beter te leren kennen.

Bierwerf

De Bierwerf was gelegen binnen de eerste stadsuitbreiding van 1200, tussen de Rui en de Sint-Jansvliet, ter hoogte van de Haverstraat. Deze aanlegplaats, ook Bierhoofd of Houten Hoofd genoemd, was een van de belangrijkste aanlegsteigers van de Antwerpse rede, de plaats waar de schepen voor anker gingen. De naam ‘Houten Hoofd’ verwijst naar de houten kaaimuur.

Burgemeester Bart De Wever: “De heraanleg van de Scheldekaaien biedt een uitzonderlijke kans om de verdwenen stadsresten terug aan het licht te brengen. De archeologische resten van de Bierkaai hebben een grote cultuurhistorische waarde als iconisch onderdeel van de oude rede van Antwerpen. De Bierwerf maakte eeuwenlang deel uit van havenactiviteit aan de Schelde. De Scheldestad was toen een belangrijk economisch en cultureel centrum. Hier werd vanouds het bier gelost door de bierschepen. Door de bloeiende handel werden de aanlegplaatsen telkens vergroot en de poorten vernieuwd. Door de aanpassingen onder de Franse bezetting en de rechttrekking van de Scheldekaaien op het einde van de 19de eeuw, verdween de imposante façade en het alom gekende redezicht. De weinige overblijfselen hiervan zijn daarom een belangrijke laatste getuige van de middeleeuwse kaailijn van Antwerpen.”

[Snede uit het Redezicht van J.B. Vrients (1610). De opbouw van de Bierwerf is goed zichtbaar. Voor de stadsmuur ligt een loskade met centraal de Grote Bierpoort geflankeerd door havenhuisjes. Aan zuidzijde (rechts) ligt aan een scheepshelling een tweede poort, de Kleine Bierpoort]
Snede uit het Redezicht van J.B. Vrients (1610). De opbouw van de Bierwerf is goed zichtbaar. Voor de stadsmuur ligt een loskade met centraal de Grote Bierpoort geflankeerd door havenhuisjes. Aan zuidzijde (rechts) ligt aan een scheepshelling een tweede poort, de Kleine Bierpoort

Resten van oudste stadsmuur opgegraven

Tijdens de opgravingen werden er resten blootgelegd van de oudste stadsmuur, die aansloot op de Bakkerstoren aan de Suikerrui. De muur werd in grote blokken Doornikse kalksteen gebouwd rond het jaar 1300.

Van de Grote Bierpoort, de poort waarlangs Napoleon met zijn gevolg in 1803 zijn plechtige intrede deed in Antwerpen, werd een hoekpijler vastgesteld en de originele bestrating in kleiklinkers.

De Kleine Bierpoort is in zeer goede staat teruggevonden. Daar vonden stadsarcheologen monumentale resten terug van de 16de-eeuwse stadsmuur en de renaissancepoort. In de dorpel van de poort zijn zelfs de gaten van de poortvergrendeling nog zichtbaar.

Er werden ook muren en vloertjes van de havenhuizen teruggevonden die tussen de twee Bierpoorten tegen de stadsmuur waren opgetrokken. Het huisje nabij de Kleine Bierpoort geeft met de vondst van een haard met Delftse tegels een onverwachte inkijk in het dagelijkse leven op de aanlegplaats.

Integratie in ontwerp van Scheldekaaien

De archeologische resten werden zo goed mogelijk opgeschoond, ingemeten en gedocumenteerd. De gedetailleerde informatie zal worden meegegeven aan het ontwerpteam van de Scheldekaaien. De monumentale resten van de stadsmuren en de poorten vormen een uniek havenensemble met een mooi stukje geschiedenis.

Het Masterplan Scheldekaaien voorziet in de stabilisatie van de kaaimuur, de verhoging van de waterkering en de aanleg van nieuwe, aantrekkelijke publieke ruimte op de kaaivlakte. Erfgoed en het maritieme verleden van de stad is een van de uitgangspunten bij het uittekenen van de nieuwe plannen. Het havenverleden is aanwezig in de verschillende deelzones: in het noorden aan Loodswezen komen de vlieten als structurerend element terug in het ontwerp, centraal zullen de burchtmuur en het oude stratenpatroon zichtbaar worden gemaakt onder de afdaken van het Noorderterras, en ten zuiden werd het Sint-Michielsbastion als openluchtsite gerealiseerd.

Schepen voor stadsontwikkeling en de haven Annick De Ridder: “Binnen het kader van de herontwikkeling van de 7 kilometer lange Scheldekaaien voeren stadsarcheologen onderzoek uit aan het Zuiderterras. Het havenverleden loopt als een rode draad doorheen de verschillende deelzones van de Scheldekaaien. Zo ook hier waar resten zijn gevonden van de middeleeuwse aanlegplaats ‘Bierwerf’. Het is hier trouwens dat Napoleon in 1803 voor het eerst voet aan wal zette in Antwerpen. Die maakte van Antwerpen uiteindelijk een echte moderne haven en liet er het allereerste havendok aanleggen. Het is nu aan het ontwerpteam om te bekijken of en hoe de archeologische vondsten van stadsmuren en poorten zouden kunnen opgenomen worden in het ontwerp van dit gedeelte van de kaaivlakte.”

Meer info

Het archeologisch vooronderzoek duurde vijf weken en wordt nu afgerond. Voorbijgangers kunnen dit weekend nog een kijkje nemen langs het voetpad van de Van Dijckkaai met zicht op de Kleine Bierpoort. Hierna zullen de onderzoeksputten worden opgevuld en het kasseidek hersteld. Vanwege de kleine ruimte binnen de werf is het helaas niet mogelijk om de site open te stellen voor het publiek. Geïnteresseerden kunnen heel wat achtergrondinfo vinden op www.archeologiescheldekaaien.be.

Bart De Wever - Burgemeester

Annick De Ridder - Schepen bevoegd voor haven, stadsontwikkeling, ruimtelijke ordening en patrimonium en voorzitter van AG Vespa