Bunkers gevonden bij graafwerken Vrijdagmarkt

Bij graafwerken voor de heraanleg de Vrijdagmarkt werden door de archeologen twee ondergrondse bunkers uit de Koude Oorlog aangetroffen. Ze dateren uit 1955-56 en konden dienen als schuilplaats bij nucleaire rampen of bombardementen. 

Het was bekend dat er bunkers onder de Vrijdagmarkt waren, en het onderzoek ervan werd reeds grondig voorbereid. De opgravingen worden uitgevoerd door het agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid, in samenwerking met de dienst archeologie van stad Antwerpen. 

Netwerk

De goed bewaarde bunkers werden in de periode na de Tweede Wereldoorlog gebouwd en maakten deel uit van een groter netwerk dat bij eventuele nucleaire conflicten tijdens de Koude Oorlog bescherming bood tegen mogelijke aanvallen met kernwapens. De bunkers werden uiteindelijk nooit gebruikt. Het is onduidelijk wie in tijden van nood toegang had tot de schuilplaatsen. De twee bunkers onder de Vrijdagmarkt bestaan uit gewapend beton van bijna 60 centimeter dik en boden elk plaats aan 70 personen. Binnenin waren basisvoorzieningen beschikbaar zoals elektriciteit. Langs de wanden stonden houten zitbanken.

Volgens de ontwerpplannen uit het FelixArchief werden de bunkers in de jaren 1955-56 geplaatst door aannemer Van den Bulck uit Merksem. Ze zijn nog te herkennen op oude foto’s en zijn voor de laatste keer geopend eind jaren 90. Bij de laatste heraanleg van het plein werden de toegangen dichtgemaakt en de ventilatieschachten afgedekt met kasseien. Sindsdien zijn ze uit het zicht verdwenen, tot de dag van de vondst.

Unieke vondst

De bunkers werden in uitzonderlijk goede staat aangetroffen, wat de vondst uniek maakt. Het interieur is vrijwel helemaal intact. Zo werden er genummerde banken aangetroffen met houten zittingen. Verder lijken ook de bedrading van de elektriciteit en de authentieke lampen uit de jaren 50 bewaard gebleven. Een totale verrassing waren de omheiningspalen met reflectoren, die oorspronkelijk rond de bunkers werden geplaatst maar later in de bunkers zelf zijn opgeslagen. Die zijn niet op foto’s te zien maar enkel op de ontwerpplannen. 

“Deze bunkers getuigen van een stukje recente geschiedenis dat vandaag opnieuw akelig actueel lijkt. Veel mensen waren deze bunkers en de angst voor de atoombom misschien al vergeten. Het is belangrijk dat we ook dit hoofdstuk in het verhaal van Vlaanderen goed onthouden. Samen met stad Antwerpen hebben we alle vondsten dan ook meteen gedocumenteerd. Dankzij deze vlotte samenwerking schieten de werken overigens goed op”, zegt Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Ben Weyts.

Burgemeester Bart De Wever vult aan: "In het midden van de jaren 1950, na de oorlog in Korea, liep de nucleaire wapenwedloop tussen het Westen en de Sovjet-Unie op volle snelheid. De Koude Oorlog beheerste niet alleen de internationale politiek, maar zorgde ook in eigen land voor veel ongerustheid. Kritieke infrastructuur zoals de Antwerpse haven, die tien jaar eerder nog de logistieke spil was geweest voor de geallieerde legers tegen nazi-Duitsland, moest absoluut beschermd worden. In onze stad zijn er tientallen bunkers bekend die vooral moesten dienen voor havenpersoneel om de werking van onze sluizen en andere haveninfrastructuur te verzekeren. Er waren in de stad zelf ook bunkers, maar vaak waren dat eerder kluizen om kunstschatten in onder te brengen, zoals in het Stadhuis. Voor gewone Antwerpenaren was het bouwen van al die bunkers eerder een signaal dat de overheid ermee bezig was, want tot grootschalige en veilige ondergrondse voorzieningen voor de brede bevolking kwam het niet. Deze ‘vergeten’ bunkers onder de Vrijdagmarkt zijn dan ook zeldzame voorbeelden van grotere schuilplaatsen in de binnenstad, waar plaats was voor tientallen mensen. Ik hoop dat verder onderzoek ons meer kan leren over hun geschiedenis en voor wie ze bedoeld waren."

Heraanleg Vrijdagmarkt

De bunkers werden gevonden bij de werken voor de heraanleg van de Vrijdagmarkt. Daar wordt meer plaats gemaakt, voor 12 nieuwe toekomstbomen. Deze bomen kunnen meer dan 100 jaar oud worden, maar hebben voldoende ondergrondse ruimte nodig om te groeien. Daarnaast wordt er voor de bomen ook automatische bewatering en beluchting voorzien. Het plein en de ondergrond wordt hiervoor opgebroken en vernieuwd. Na het uitgebreid onderzoek zullen de bunkers deels verdwijnen om plaats te maken voor de boomconstructies. Het dak van elke bunker wordt dan ontmanteld en de bunker zelf opgevuld met grond. De pomp met het beeld van de heilige Catharina blijft wel bewaard op de huidige locatie, centraal op het plein.

Districtsburgemeester van district Antwerpen Paul Cordy: "De heraanleg van de Vrijdagmarkt heeft een dubbel doel. Na ingrijpende nutswerken wordt het plein terug helemaal in orde gebracht. We voorzien ook meer wortelruimte voor de toekomstbomen die worden aangeplant. Daardoor zullen er over enkele jaren grotere bomen groeien die in de zomer meer schaduw zullen geven. Om dat mogelijk te maken moeten de bunkers deels worden afgebroken. Dankzij de werken kunnen ze vooraf wel grondig worden onderzocht."

Meer informatie is te vinden op de website www.antwerpenmorgen.be.